Ολοένα και συχνότερα βλέπουμε, διαβάζουμε και ακούμε για επιστημονικές (ή τουλάχιστον επιστημονικο-φανείς) μελέτες του τάδε ή του δείνα πανεπιστημίου. Οι μελέτες αυτές, ως επί το πλείστον, αφορούν θέματα γενικού ενδιαφέροντος που εγείρουν όμως και την περιέργεια (φαγητά που αδυνατίζουν ή αποτρέπουν τον καρκίνο, νέα είδη ζώων που ανακαλύπτονται ή παλιά που εξαφανίζονται κλπ). Ακόμα συχνότερα αφορούν οργανισμούς που έχουν με κάποιον τρόπο συνδεθεί με αυτό που λέμε "λαϊκή κουλτούρα" (pop culture) μέσω ταινιών, βιβλίων ή έργων τέχνης. Έτσι στο όχι και τόσο μακρυνό παρελθόν εντυπωσιαστήκαμε με τα "εξωγήινα βακτήρια" της λίμνης Μono που έχουν αρσενικό αντί φωσφόρου στο γενετικό τους υλικο (κάτι που αποδείχτηκε μια μεγαλοπρεπής απάτη), ενώ κατά καιρούς διαβάζουμε με (ελαφρώς ένοχο) ενδιαφέρον άρθρα για τα πιράνχα, τις ανακόντες, τα ψάρια της αβύσσου κ.λ.π.
Δυστυχώς τόσο για τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας όσο και για τους αναγνώστες με ένα απλό ενδιαφέρον περι τα επιστημονικά, τα περισσότερα από αυτά τα άρθρα είναι όχι μόνο κακογραμμένα αλλά τις περισσότερες φορές είναι τόσο εκτός πραγματικότητας που κάνουν μεγαλύτερο κακό παρά καλό. Έτσι αντί να "εκπαιδεύσουν" ένα κοινό ώστε να αντιλαμβάνεται καλύτερα κάποια πράγματα, το βομβαρδίζουν με τσιτάτα διαφημιστικού τύπου (σαν τον "υγρό κολλαγόνο" και τα "δύο ενεργά fluoride") με αποτέλεσμα να πληθύνονται ολοένα ανάμεσα μας άνθρωποι που διαβάζουν διαρκώς ανοησίες.
Μια ολόκληρη κατηγορία τέτοιων δημοσιευμάτων είναι αυτά που ονομάζω συλλήβδην "μαθηματικά αναλφάβητα". Αφορούν συνήθως επιδημιολογικές μελέτες ή μελέτες σχετικές με τις επιδράσεις τροφών και ουσιών στην ανθρώπινη υγεία και παρόλο που συνήθως αντλούν υλικό από πραγματικές επιστημονικές εργασίες παρουσιάζουν μια ερμηνεία των αποτελεσμάτων που όχι μόνο είναι αβάσιμη αλλά και πολύ συχνά απολύτως ανερμάτιστη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα σημερινό αρθράκι στον ιστότοπο in.gr που μας "ενημερώνει" ότι οι λευκοί καρχαρίες προτιμούν να τρώνε άντρες. Αυτό προκύπτει από μελέτες του αρχείου επιθέσεων μεγάλων λευκών στην Αυστραλία που, σύμφωνα με τον συντάκτη του in.gr, "έδειξαν πως στο 84% των επιθέσεων τα θύματα ήταν άντρες". Το συμπέρασμα "οι καρχαρίες προτιμούν τους άντρες" προκύπτει έτσι μάλλον φυσικά και ο αναγνώστης καλείται να το καταπιεί "αμάσητο" χωρίς να γίνεται καμιά απολύτως αναφορά στην πιο απλή εξήγηση, ότι δηλαδή οι άντρες κολυμπούν περισσότερο, κάνουν περισσότερο σερφ και ανοίγονται σε βαθύτερα νερά πολύ συχνότερα απ' ότι οι γυναίκες. Η απλούστατη αυτή εξήγηση δεν διέφυγε (ευτυχώς) της προσοχής του επιστημονικού υπευθύνου της μελέτης, του καθηγητή Daryl McPhee στο Πανεπιστήμιο του Queensland της Αυστραλίας, ο οποίος απέδωσε τα αποτελέσματα της εργασίας του καθαρά στο γεγονός πως "οι άντρες περνούν στη θάλασσα πολύ περισσότερες ώρες από τις γυναίκες". Το γεγονός αυτό και μόνο αρκεί για να κάνει τις επιθέσεις καρχαριών έναντι αντρών πολύ πιο πιθανές απ' ότι έναντι γυναικών. Κάτω από αυτό το πρίσμα, το να γράφει κανείς πως οι καρχαρίες προτιμούν τους άντρες είναι τόσο ανόητο (και οικτρά λανθασμένο) όσο το να διατείνεται πως "τα λιοντάρια της Σαβάνας αποφεύγουν τους λευκούς".
Ανάμεσα στους διάφορους όρους της στατιστικής υπάρχει ένας με πολύ μεγάλη σημασία. Σε μελέτες συσχέτισης (το Α εξαρτάται από το Β, ή το Γ έχει μια προτίμηση για το Δ) πρέπει κανείς να έχει πάντα στο μυαλό του την λεγόμενη "αρχή της σύγχυσης" (confounding principle). Αυτή αναφέρεται σε μια "κρυφή" μεταβλητή η οποία ευθύνεται για την παρατηρούμενη συσχέτιση και που λαμβάνοντας την υπ' όψιν (και αφαιρώντας την) αρκεί για να εξαφανιστεί κάθε συσχέτιση. Στην περίπτωσή μας, οι ώρες παραμονής στο νερό είναι ακριβώς μια τέτοια μεταβλητή "σύγχυσης". Έτσι αν κανείς διαιρέσει τον αριθμό των επιθέσεων με τις εκτιμώμενες ώρες παραμονής στη θάλασσα για κάθενα από τα δύο φύλα (μια διαδικασία που ονομάζουμε κανονικοποίηση), θα έβλεπε πιθανότατα πως οι καρχαρίες δεν έχουν καμιά ιδιαίτερη προτίμηση. Η ανάλυση αυτή δεν είναι εφικτή καθώς κανείς δεν έχει καταγράψει (ευτυχώς ακόμα) τον χρόνο που περνούν οι λουόμενοι στη θάλασσα, ωστόσο η απλούστατη αυτή εξήγηση, πέρα από το ότι αναφέρεται από τους ίδιους τους συντάκτες της μελέτης, θα έπρεπε να είναι προφανής για οποιονδήποτε έχει μπει ποτέ στον κόπο να θυμηθεί την αριθμητική του γυμνασίου (κεφάλαιο: Αναλογίες).
Δυστυχώς ο συντάκτης του μεγαλύτερου σε επισκεψιμότητα ιστοτόπου ειδήσεων στην Ελλάδα δεν είναι ανάμεσα σε αυτούς. Το ακόμα χειρότερο είναι πως "εκπαιδεύει" μια γενιά αναγνωστών στο να του μοιάζει.
Δυστυχώς τόσο για τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας όσο και για τους αναγνώστες με ένα απλό ενδιαφέρον περι τα επιστημονικά, τα περισσότερα από αυτά τα άρθρα είναι όχι μόνο κακογραμμένα αλλά τις περισσότερες φορές είναι τόσο εκτός πραγματικότητας που κάνουν μεγαλύτερο κακό παρά καλό. Έτσι αντί να "εκπαιδεύσουν" ένα κοινό ώστε να αντιλαμβάνεται καλύτερα κάποια πράγματα, το βομβαρδίζουν με τσιτάτα διαφημιστικού τύπου (σαν τον "υγρό κολλαγόνο" και τα "δύο ενεργά fluoride") με αποτέλεσμα να πληθύνονται ολοένα ανάμεσα μας άνθρωποι που διαβάζουν διαρκώς ανοησίες.
Μια ολόκληρη κατηγορία τέτοιων δημοσιευμάτων είναι αυτά που ονομάζω συλλήβδην "μαθηματικά αναλφάβητα". Αφορούν συνήθως επιδημιολογικές μελέτες ή μελέτες σχετικές με τις επιδράσεις τροφών και ουσιών στην ανθρώπινη υγεία και παρόλο που συνήθως αντλούν υλικό από πραγματικές επιστημονικές εργασίες παρουσιάζουν μια ερμηνεία των αποτελεσμάτων που όχι μόνο είναι αβάσιμη αλλά και πολύ συχνά απολύτως ανερμάτιστη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα σημερινό αρθράκι στον ιστότοπο in.gr που μας "ενημερώνει" ότι οι λευκοί καρχαρίες προτιμούν να τρώνε άντρες. Αυτό προκύπτει από μελέτες του αρχείου επιθέσεων μεγάλων λευκών στην Αυστραλία που, σύμφωνα με τον συντάκτη του in.gr, "έδειξαν πως στο 84% των επιθέσεων τα θύματα ήταν άντρες". Το συμπέρασμα "οι καρχαρίες προτιμούν τους άντρες" προκύπτει έτσι μάλλον φυσικά και ο αναγνώστης καλείται να το καταπιεί "αμάσητο" χωρίς να γίνεται καμιά απολύτως αναφορά στην πιο απλή εξήγηση, ότι δηλαδή οι άντρες κολυμπούν περισσότερο, κάνουν περισσότερο σερφ και ανοίγονται σε βαθύτερα νερά πολύ συχνότερα απ' ότι οι γυναίκες. Η απλούστατη αυτή εξήγηση δεν διέφυγε (ευτυχώς) της προσοχής του επιστημονικού υπευθύνου της μελέτης, του καθηγητή Daryl McPhee στο Πανεπιστήμιο του Queensland της Αυστραλίας, ο οποίος απέδωσε τα αποτελέσματα της εργασίας του καθαρά στο γεγονός πως "οι άντρες περνούν στη θάλασσα πολύ περισσότερες ώρες από τις γυναίκες". Το γεγονός αυτό και μόνο αρκεί για να κάνει τις επιθέσεις καρχαριών έναντι αντρών πολύ πιο πιθανές απ' ότι έναντι γυναικών. Κάτω από αυτό το πρίσμα, το να γράφει κανείς πως οι καρχαρίες προτιμούν τους άντρες είναι τόσο ανόητο (και οικτρά λανθασμένο) όσο το να διατείνεται πως "τα λιοντάρια της Σαβάνας αποφεύγουν τους λευκούς".
Ανάμεσα στους διάφορους όρους της στατιστικής υπάρχει ένας με πολύ μεγάλη σημασία. Σε μελέτες συσχέτισης (το Α εξαρτάται από το Β, ή το Γ έχει μια προτίμηση για το Δ) πρέπει κανείς να έχει πάντα στο μυαλό του την λεγόμενη "αρχή της σύγχυσης" (confounding principle). Αυτή αναφέρεται σε μια "κρυφή" μεταβλητή η οποία ευθύνεται για την παρατηρούμενη συσχέτιση και που λαμβάνοντας την υπ' όψιν (και αφαιρώντας την) αρκεί για να εξαφανιστεί κάθε συσχέτιση. Στην περίπτωσή μας, οι ώρες παραμονής στο νερό είναι ακριβώς μια τέτοια μεταβλητή "σύγχυσης". Έτσι αν κανείς διαιρέσει τον αριθμό των επιθέσεων με τις εκτιμώμενες ώρες παραμονής στη θάλασσα για κάθενα από τα δύο φύλα (μια διαδικασία που ονομάζουμε κανονικοποίηση), θα έβλεπε πιθανότατα πως οι καρχαρίες δεν έχουν καμιά ιδιαίτερη προτίμηση. Η ανάλυση αυτή δεν είναι εφικτή καθώς κανείς δεν έχει καταγράψει (ευτυχώς ακόμα) τον χρόνο που περνούν οι λουόμενοι στη θάλασσα, ωστόσο η απλούστατη αυτή εξήγηση, πέρα από το ότι αναφέρεται από τους ίδιους τους συντάκτες της μελέτης, θα έπρεπε να είναι προφανής για οποιονδήποτε έχει μπει ποτέ στον κόπο να θυμηθεί την αριθμητική του γυμνασίου (κεφάλαιο: Αναλογίες).
Δυστυχώς ο συντάκτης του μεγαλύτερου σε επισκεψιμότητα ιστοτόπου ειδήσεων στην Ελλάδα δεν είναι ανάμεσα σε αυτούς. Το ακόμα χειρότερο είναι πως "εκπαιδεύει" μια γενιά αναγνωστών στο να του μοιάζει.
RSS Feed
